(Versaun Tetun, tradutór: Ildefonso P):

(Versaun Tetun, tradutór: Ildefonso P): Ita hamosu duni ona aspirasaun boot Povu Timor-Leste nian no atu hodi halo salvaguarda ba sira-nia direitu lejítimu no interese sira nu’udar Nasaun soberana, Komité Sentrál da Frente revolusionária de Timor-Leste Independente –FRETILIN – dekreta no ha’u proklama unilateralmente, halo independénsia Timor-Leste nian moris duni ona, hahú husi oras 00.00 ohin nian, Repúblika Demokrátika Timor-Leste anti-kolonialista no anti-imperialista. Viva Repúblika Demokrátika Timor-Leste! Viva Timor-Leste livre no independente! Viva Fretilin!e (husi Ildefonsö Pereira d'Timôrleste)

(Testu Orijinál ho Portugés, autór: Marí Alkatiri):

Encarnando a aspiração suprema do Povo de Timor-Leste ... e para salvaguarda dos seus mais legítimos direitos e interesses como Nação soberana, o Comité Central da Frente Revolucionária de Timor-Leste Independente - FRETlLIN - decreta e eu proclamo, unilateralmente, a independência de Timor-Leste que passa a ser, a partir das 00.00h de hoje, a República Democrática de Timor- Leste, anticolonialista e anti-imperialista. Viva a República Democrática de Timor-Leste! Viva Timor-Leste livre e independente! Viva a Fretilin!

Sebastiao Gomes

Dor….dor….dor………………inimigo hakilar satu mati….satu mati….satu mati GPK tertembak....kita menan, lia vitoria husi inimigu sira...... Iha nakukun laran joven ida intregra’an ba bala musan...bala kona ulun no is kotu. Hei se mak konyese O.... se mak tau matan ba O....kuitado mate saugate deit........ O nia mate saugate los, O mate lerek deit...... O mate kbi’it laek..... maske O dehan O mate tamba Nasaun. Hun ba O nia mate maka 12 de Novembro, hun ba o nia mate mak mosu loron ksolok wa’in, mai be O laek let deit. O nia estoria laiha...maluk O nia mate ema la konta iha timor O nia naran la morin hanesan luta na’in ida...... O nia rate fuik let iha Santa Cruz...... Mate hanesan balada fuik O nia mate hanesan balada fuik O nia mate hanesan buat laek ida O nia mate hanesan ema naok ten Anin su’ut husi tasi, su’ut to’o ami ruin maran, loron matan nebe nakfera husi lorosae la fo roman ho diak. Dadersan nakukun lia tatoli husi Loro-matan dehan O laiha ona.... Oan husu ba aman, fen husu ba la’en, alin husu ba maun Se mak Sebastiao ? Sira hotu la hatene, sira hotu la konyese. Teki-teki Ramelau hakilar, matebian tanis kablaki halerik katak Timor Lutu metan ba nia Oan doben Sebastio Gomes nebe hakmumuk ran tamba bala musan iha Cristo nia Uma Kreda. Iha sorin neba inimigu sira kontenti, festa, agradese ba Na’i maromak tamba sira konsege fo bala musan ida ba ema kontra ukun fuan inimigu nian nebe dehan se mak kontra nasaun nia sei simu konsekuensia ho bala musan. O nia mate hamosu problema, O nia mate hamosu konflito naruk futuru nasaun nian. Joven barak fo isin ba nasaun doben hodi hatudu ba mundo tuir O nia dalan hodi hasoru bala musan atu fo livre ba rai doben ne’e, sira barak sovre, sira barak lakon vida tuir o dalan. Ikus mai o naran lakon let deit, O laiha estoria, ema la temin o nia naran. Santa Cruz mak o nia sasin.....

Warik Oan Iza

Wain hira haka’t ba Merkado Comora tempo lorokraik sei rona.......... ”Modo mutin, kangkung, ai-dila funan……… Modo kalan nian futun ida kuarter, Modo mutin, kangkung, ai-dila funan........... Modo kalan nian futun ida kuarter”. Wain hira haka’t ba Merkado Comoro iha tempo lorokraik sei hare......... Iza nebe ho tinan 8 sei fa’an nia modo ho kontenti bolu no fo hatene ba ema nebe lao-ba mai iha dalan ninin hodi hakilar kona ba modo no folin ba ita.... Tuku 04.00 lorokraik Iza ho nia inan hahu sai husi uma hodi ba merkado, to’o merkado Iza nebe sei ki’ik hatene ona nia knar, loke oliado ki’ik ida hodi nahe ba rai no rai modo nebe nia inan futu ona. Liman kiik ne’e rai hotu nia modo hahu hakilar maske nia hatene ema lubun nebe lao ba mai la liga nia ou la hakarak atu sosa modo nebe Iza fa’an balun hamnasa ba iza nia lian balun fi’ir iza hanesan ema artista ida nebe halo konsertu, maibe ba Iza ne’e laos problema ida nia labaruk hakilar nafatin. Dala ruma rona nia lia hanesan ema hananu iha susar nia laran. Iza nia tinan foin 8 tempo atu eskola, tempo atu iha uma hetan domin inan-aman nian, tempo lorokraik haris hotu tur hemu susu ben iha uma hodi hein nia inan-aman nebe fila husi servisu. Tempo atu halimar ho nia belun sira tempo nebe nakonu ho domin familia nian. Maibe ida ne’e laos Iza nebe buat hotu iha, inan-aman servisu bot, tur iha parlamento iha careta Hammer ka iha Unipesoal. Ida ne’e Iza nebe nia inan-aman hakdasak hela iha merkado hodi fa’an sasan fila liman no buka moris iha kuarter nia mahon sa’tan oras ne’e buat hotu karun. Fo’os sai problema ba ema hotu, liu-liu ba sira nebe tur hakdasan hela iha merkado nebe loron ida dala ruma hetan deit dolar ida. Mina, supermie, masako mos folin sei as ba bei-beik, oin sa atu haruka oan hanesan Iza ne’e ba eskola (maske eskola la selu) inan-aman sei persija tempo hodi rai osan atu hola kaderno, lapis, farda ba nia oan sira. ”hau mos hakarak hau nia oan ba eskola, maibe buat hotu ba hau la iha, entaun dalan ida maka tenki sakrifika hau nia oan hodi ajuda hau fa’an sasan”, haktuir Iza nia Inan. Los realidade mak hanesan ne’e duni, atu halo oin sa tan. Hanoin atu oan nia futuru sempre....maibe dalan atu aklkansa mehi ne’e mak sei naruk i hasoru desafio oi-oin, maibe tenki no prontu atu hasoru obstaklu sira ne’e. Iza seidauk hanoin to’o neba, nia hanoin hanesan labarik bai-bain hanesan deit, sira nia hakarak halimar, han, hemu i toba maka domina iha sira nia hanoin no ida tan maka hanesan fa’an modo iha merkado ba iza hanesan buat let ida (halimar oan ida). Iza sedauk hatene oin sa nia futuru. Maske nune’e senti ka lae, iza iha ona modalidade atu iha futuru nia bele hatudu ona nia esperensia katak nia barani, la moe no esforsu atu fa’an sasan hodi kompete ho ema bot sira. Maske ema sosa nia modo ka lae, ba iza ne’e buat seluk ida. Aluta Iza, sobu egoista ema kampanye falsu sira nebe oras ne’e kanta lemo-lemo hodi imi ki’ik sira nia naran iha mundo tomak, hateten ba sira katak keta halo konfuzaun deit maibe hare mos ba faktus iha dalan ninin katak labarik sira goza ona konvensaun labarik nia ka lae ? ka ne’e hanesan kampo servisu ba ema bot sira deit ou konvesaun ne’e ba deit ema iha osan no bot sira nia oan deit, laos ba labarik dalan ninin no sira nebe inan – aman kbi’it laek hanesan iza..... ”Modo mutin, kangkung, ai-dila funan……… Modo kalan nian futun ida kuarter, Modo mutin, kangkung, ai-dila funan........... Modo kalan nian futun ida kuarter”. Dili, 11.09.11

Dai-le Senhor o Eterno Deskanso

Deskansa ba Saudozu sira, deskansa ba Imi nia mehi to’o rohan ona, to’o fin ona deskansa ba...... Imi nia matan la hare ona, imi nia tilun la rona ona maibe imi nia klamar hamutuk hela ho ami. La iha buat ida mak naksalak ho imi saudozu sira, laiha...... Imi nia mehi sei rohan laek, sei metin nafatin iha rai doben ne’e... Rai ne’e sei buras tamba imi nia ran, rai ne’e sei morin tamba imi nia ruin.... Deskansa ba saudozu sira deskansa ba..... hato’o hela ba bei-ala sira lia tatoli murak katak Timor ikun an ona...atu nune’e sira bele tau matan ba sira nia bei-oan sira atu nune’e haburas sira rain timor...... Hato’o hela ba ukun mundo nia, saudozu sira, hato’o hela ba bei-ala sira e hato’o hela ba maluk sira katak rai nebe imi luta ba oras ne’e nia naran morin iha mundo rai klaran. Deskansa ba Saudozu sira, deskansa ba.......... Dai-le Senhor o Eterno Descanso.................... Quim, Dili, 04.09.11

Matebian

Matebian matak malirin, matebian ran sai mota hodi sai kdalak no sai mota bot Matebian.... inimigo sira kuda ruin lemo-lemo no sai ai-horis ukun rasik an. Matebian, mate restu sira hamulak ba no sai altar timor nia. Matebian wain hira sae ba nia tutun sei hare mos nia belun ramelau no kablaki, Joco no Atauro, Oecusi ne’be haketak iha sorin ba. Matebian tanis, rai nakdoko, tasi la hak matek ho nia laloran, anin hadulas timor hodi fo lia recado, kablaki no ramelau halerik no harohan, balada fuik hakru’uk hodi UM menutu de silensio, uma lulik sira halo vizilansia no husu tulun ba Bei-ala sira atu salva nia oan matebian. Matebian O nia sakrifisio bot tebes, iha O nia terus Timor Ukun rasik An. Quim, Dili, 020911

Timor

Timor, Timor, Timor Rai murak nia nebe hamrik ho firme hodi hakilar ba mundo katak nia sei la sai tan atan ba ema ida. Antes loro matan nakfera husi nia hun Manu aman Timor sei kokorek atu fanu nia ema sira hodi hader atu kaer rasik kuda talin. Ita sei hakribit ema kolonialismo sira, invasor sira nebe ho hahalok naok ten, susu ita nia bokur hodi hariku sira nia an. Ita sei hakilar ba tasi, mota, foho, ai-laran tuan, anin no loro-matan atu la fo fatin ba sira hodi sama rai Timor. Timor, Timor, Timor Rai murak ne’e sei la fo fatin ba ema nebe la fo laran ba nia. Nia sei halo justisa ba naokten sira, bosokten sira, asasinu sira no sira nebe uluk nega sira nia Rai Lulik, Uma Lulik hodi defende invasor sira nia hakarak. Maske ki’ik, Maske falta nia matenek maibe nia sei haka’as an fo liman ba malu, hakat ho esperansa. Kabala metin O tais iha kanotak atu nune’e sama rai metin hodi satan anin nebe Su’ut husi tasi. (Tuir Fransisco Borja nia poezia Povo Maubere la sai tan atan atan ba ema ida) ITA SEI HAKILAR HO KBIT TEBES BA POVO TIMOR BA POVO MAUBERE ATU LABELE SAI TAN EMA IDA NIA ATAN LA SAI TAN LA SAI TAN LA SAI TAN EMA IDA NIA ATAN Quim, Dili, 020911